Mae cwnsela yn fath o therapi siarad sy'n galluogi unigolyn i siarad am ei broblemau a'i deimladau mewn
awyrgylch cyfrinachol a dibynadwy.
Mae cwnselydd wedi'i hyfforddi i wrando gydag empathi (trwy roi ei hun yn eich esgidiau chi). Gall eich helpu
i ddelio ag unrhyw feddyliau a theimladau negyddol sydd gennych.
Weithiau, defnyddir "cwnsela" i gyfeirio at therapïau siarad yn gyffredinol, ond mae cwnsela yn
fath o therapi yn ei rinwedd ei hun hefyd.
Mae therapïau seicolegol eraill yn cynnwys seicotherapi, therapi gwybyddol
ymddygiadol, a therapi perthynas, a all fod rhwng aelodau teulu, cwpl neu gydweithwyr.
Darllenwch fwy am therapïau seicolegol eraill.
Pam mae cwnsela'n cael ei ddefnyddio?
Gall therapïau siarad, fel cwnsela, gael eu defnyddio i helpu gyda llawer o wahanol gyflyrau iechyd meddwl,
gan gynnwys:
Sut gall cwnsela helpu
Nod cwnsela yw eich helpu i ddelio â phroblemau sy'n achosi poen emosiynol neu sy'n gwneud i chi
deimlo'n anghyfforddus, a'u goresgyn.
Gall gynnig lle diogel i chi'n rheolaidd i siarad am deimladau anodd, a'u harchwilio. Mae'r cwnselydd
yno i'ch cefnogi chi a pharchu eich barn. Ni fydd yn rhoi cyngor fel arfer, ond bydd yn eich helpu i gael
eich cipolwg eich hun i'ch problemau, a dealltwriaeth ohonynt.
Gall cwnsela eich helpu i:
- ymdopi â phrofedigaeth neu
ddiwedd perthynas
- ymdopi â cholli swydd neu straen
sy'n gysylltiedig â gwaith
- archwilio materion fel hunaniaeth rywiol
- delio â materion sy'n eich atal rhag cyflawni eich uchelgais
- delio â theimladau o iselder
neu dristwch, a chael golwg fwy cadarnhaol am fywyd
- delio â theimladau o orbryder,
gan eich helpu i boeni'n llai am bethau
- deall eich hun a'ch problemau yn well
- teimlo'n fwy hyderus
- datblygu dealltwriaeth well o safbwyntiau pobl eraill
Yn aml, gall cwnsela gynnwys siarad am deimladau anodd neu boenus, ac wrth i chi ddechrau eu hwynebu, gallech
deimlo'n waeth, mewn rhai ffyrdd. Fodd bynnag, gyda help a chefnogaeth eich therapydd, dylech ddechrau
teimlo'n well yn raddol.
Gan amlaf, mae angen nifer o sesiynau cyn bod y cwnsela yn dechrau gwneud gwahaniaeth ac mae angen ymrwymiad
rheolaidd i wneud y defnydd gorau o'r therapi.
Beth i'w ddisgwyl o'r cwnsela
Yn ystod eich sesiynau cwnsela, cewch eich annog i fynegi eich teimladau a'ch emosiynau. Trwy drafod eich
pryderon gyda chi, gall y cwnselydd eich helpu i gael gwell dealltwriaeth o'ch teimladau a'ch prosesau
meddwl, ynghyd ag amlygu ffyrdd o ddod o hyd i'ch atebion eich hun i broblemau.
Gall rhannu eich pryderon ac ofnau gyda rhywun sy'n cydnabod eich teimladau fod yn rhyddhad mawr, a gall eich
helpu i ddod i ddatrysiad cadarnhaol.
Gall cwnsela gael ei gynnal:
- wyneb yn wyneb
- yn unigol neu mewn grwp
- dros y ffôn
- drwy'r e-bost
- defnyddio rhaglen gyfrifiadurol arbenigol
Gallech gael cynnig sesiwn unigol o gwnsela, cwrs byr o sesiynau cwnsela dros ychydig wythnosau neu fisoedd, neu
gwrs hwy sy'n para sawl mis neu flynyddoedd.
Ymddiried yn eich cwnselydd
Bydd cwnselydd da yn canolbwyntio arnoch chi ac yn gwrando heb eich barnu na'ch beirniadu chi. Gall eich
helpu i ddarganfod sut y gallech ddelio â'ch problemau, ond ni ddylai ddweud wrthych beth i'w
wneud.
Er mwyn i gwnsela fod yn effeithiol, bydd angen i chi feithrin perthynas ddiogel ac ymddiriedus gyda'ch
cwnselydd. Os ydych chi'n teimlo nad ydych chi a'ch cwnselydd yn tynnu ymlaen, neu os nad ydych yn cael
y mwyaf o'ch sesiynau, dylech drafod hyn gyda'ch cwnselydd neu gallwch chwilio am gwnselydd arall.
Os ydych chi'n gweld cwnselydd y GIG sy'n gysylltiedig â'ch meddygfa, efallai y gall eich
meddyg teulu drefnu i chi weld cwnselydd arall y GIG. Neu, gallech dalu i weld cwnselydd preifat. Mae llawer o
gwnselwyr a mudiadau cwnsela yn cynnig ffioedd ar raddfa symudol, hynny yw, bydd y pris yn rhatach po fwyaf o
sesiynau gewch chi.
Pwy sy'n darparu cwnsela?
Oherwydd bod cwnsela yn ymwneud â siarad am faterion sensitif a datgelu meddyliau a theimladau personol,
dylai eich cwnselydd fod yn brofiadol ac yn gymwys yn broffesiynol.
Gall gweithwyr gofal iechyd proffesiynol amrywiol gael hyfforddiant mewn cwnsela neu fod yn gymwys i ddarparu
therapïau seicolegol. Mae'r rhain yn cynnwys:
- cwnselwyr – fe'u hyfforddwyd i ddarparu cwnsela i'ch helpu i ymdopi yn well â'ch
bywyd ac unrhyw broblemau sydd gennych
- seicolegwyr clinigol a chwnsela – gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sy'n arbenigo ar asesu a
thrin cyflyrau iechyd meddwl gan ddefnyddio therapïau seicolegol seiliedig ar dystiolaeth
- seiciatryddion – meddygon cymwysedig sydd wedi cael hyfforddiant pellach ar wneud diagnosis o gyflyrau
iechyd meddwl a'u trin
- seicotherapyddion – yn debyg i gwnselwyr, ond maent wedi derbyn hyfforddiant mwy helaeth fel arfer;
hefyd, byddant yn aml yn seiciatryddion neu yn seicolegwyr cymwysedig hefyd
- seicotherapyddion gwybyddol ymddygiadol – gallant ddod o amrywiaeth o gefndiroedd proffesiynol a bod
wedi derbyn hyfforddiant ar therapi ymddygiad gwybyddol; Dylai Cymdeithas Seicotherapïau Ymddygiadol a Gwybyddol Prydain
(BABCP) fod wedi'u cofrestru a'u hachredu
Argaeledd
Os byddwch yn cael eich cyfeirio i gael cwnsela neu therapi seicolegol arall drwy'r GIG, bydd hwnnw am ddim.
Fodd bynnag, gallai eich dewis o fath o therapi fod yn gyfyngedig. Os ydych yn ffafrio pa fath o therapi gewch
chi, neu amser neu leoliad eich apwyntiadau, gallech ddewis chwilio am therapydd preifat.
Os byddwch yn penderfynu talu i weld therapydd preifat, gwnewch yn siwr ei fod yn therapydd cymwys a'ch bod
yn teimlo'n gyfforddus gyda'r therapydd. Gall cost cwnsela preifat amrywio'n sylweddol. Yn dibynnu
ble'r ydych yn byw, gall sesiwn gostio rhwng £10 a £70. Gall rhai therapyddion fod yn barod i
addasu'u ffioedd yn unol â'ch incwm.
Mae llawer o gwnselwyr preifat yn cynnig sesiwn rad ac am ddim i gychwyn a phrisiau gostyngol i fyfyrwyr, ceiswyr
swydd a phobl ar gyflog isel. Dylech ofyn am y ffioedd a chytuno ar bris cyn dechrau ar gwrs o gwnsela.
Elusennau a sefydliadau gwirfoddol
Mae rhai elusennau a mudiadau gwirfoddol yn cynnig cwnsela hefyd. Fel arfer, mae'r sefydliadau hyn yn
arbenigo ar faes penodol, fel cwnsela i gyplau, profedigaeth neu gyngor teuluol.
Mae elusennau a allai gynnig cwnsela yn cynnwys:
- Cruse Bereavement Care – mae'n cynnig cyngor a
chymorth ynghylch profedigaeth
- Relate – mae'n cynnig cyngor a
chwnsela ynghylch perthnasoedd
- Rape Crisis – mae i fenywod a merched sydd
wedi'u treisio neu'u cam-drin yn rhywiol
- Cymorth i Ddioddefwyr – mae'n rhoi help a
chefnogaeth i ddioddefwyr a thystion troseddau
Mae'n bosibl hefyd y byddwch yn gallu dod o hyd i grwpiau cymorth trwy eich cymuned, eglwys neu wasanaethau
cymdeithasol lleol.
Dod o hyd i gwnselydd cymwysedig
Bydd y rhan fwyaf o gwnselwyr dibynadwy wedi cofrestru gyda sefydliad proffesiynol wedi'i achredu gan yr Awdurdod Safonau Proffesiynol (PSA) (corff y
llywodraeth), fel Cymdeithas Cwnsela a Seicotherapi Prydain
(BACP) neu'r Gymdeithas Genedlaethol er
Cwnsela.
Rhaid i seicolegwyr cwnsela a chlinigol gofrestru gyda'r Cyngor Proffesiynau
Iechyd a Gofal, a gallant fod yn siartredig hefyd gyda Chymdeithas
Seicolegol Prydain (BPS). Mae Cymdeithas Seicotherapïau
Ymddygiadol a Gwybyddol Prydain (BABCP) yn cynnal rhestr o ymarferwyr CBT achrededig.
Mae therapyddion sydd wedi cofrestru gyda chymdeithas broffesiynol wedi cwrdd â safonau uchel yr Awdurdod
Safonau Proffesiynol ar gyfer llywodraethu, gosod safonau, addysg a hyfforddiant, gwybodaeth, rheolaeth a
chwynion. Hefyd, rhaid iddynt gynnal safonau proffesiynol a moesegol uchel. Mae hyn yn amddiffyn y cyhoedd yn
well ac mae'n sicrhau lefel benodol o hyfforddiant a datblygiad proffesiynol parhaus.
Gallwch ddod o hyd i therapydd cyfagos gan
ddefnyddio'r chwiliwr cod post ar wefan BACP.
Agweddau at therapi
Yn 2014, cynhaliodd BACP ymchwil i ddysgu rhagor am agweddau pobl at gwnsela a seicotherapi. Roedd rhai o'r
prif ganfyddiadau yn cynnwys:
- mae 28% o bobl wedi troi at gwnselydd neu seicotherapydd (cynnydd o gymharu ag 21% yn 2010)
- dywed 54% o ymatebwyr eu bod nhw, aelod o'r teulu, ffrind neu gydweithiwr wedi
troi at gwnselydd neu seicotherapydd
- mae 69% o bobl o'r farn y byddai'r byd yn lle gwell pe bai pobl yn siarad mwy
am eu teimladau
Darllenwch fwy am brif
ganfyddiadau ymchwil BACP (PDF, 134kb).
Therapïau seicolegol
eraill
Yn ogystal â chwnsela, mae llawer o fathau eraill o therapïau seicolegol, gan gynnwys seicotherapi a
therapi gwybyddol ymddygiadol (CBT).
Seicotherapi
Fel cwnsela, mae'r term "seicotherapi" yn cael ei ddefnyddio weithiau i gyfeirio at therapïau
siarad yn gyffredinol. Fodd bynnag, mae seicotherapi yn fath penodol o therapi hefyd. Gall gael ei ddisgrifio
fel seicdreiddiol neu seicodynamig yn ogystal.
Mae seicotherapi yn fath dyfnach o therapi na chwnsela, a gall gael ei ddefnyddio i fynd i'r afael ag
amrywiaeth ehangach o broblemau.
Gall seicotherapydd eich helpu i archwilio eich meddyliau, eich teimladau a'ch credoau, a gall gynnwys trafod
digwyddiadau o'r gorffennol, fel digwyddiadau o'ch plentyndod.
Bydd yn eich helpu i ystyried sut mae eich personoliaeth a'ch profiadau bywyd yn dylanwadu ar eich meddyliau,
teimladau, perthnasoedd ac ymddygiad presennol. Dylai'r ddealltwriaeth hon eich galluogi i ddelio â
sefyllfaoedd anodd yn fwy effeithiol.
Yn dibynnu ar eich problem, gall seicotherapi fod yn therapi tymor byr neu hir. Gall oedolion, pobl ifanc a
phlant oll elwa o seicotherapi. Gall sesiynau ddigwydd yn unigol, mewn cyplau, mewn teuluoedd, neu mewn grwpiau
gydag aelodau sy'n rhannu problemau tebyg.
Darllenwch fwy am seicotherapi.
Therapi gwybyddol ymddygiadol (CBT)
Mae therapi gwybyddol ymddygiadol (CBT) yn therapi siarad sy'n eich helpu i ddeall y cysylltiadau rhwng
meddyliau, teimladau ac ymddygiad. Mae hyn yn caniatáu i chi reoli eich problemau trwy eich helpu i newid
y ffordd rydych chi'n meddwl ac yn ymddwyn.
Nid yw therapi gwybyddol ymddygiadol yn cael gwared ar eich problemau, ond mae'n eich helpu i'w rheoli
mewn ffordd fwy effeithiol. Mae'n eich annog i archwilio sut mae eich gweithredoedd a'ch meddyliau yn
gallu effeithio ar y ffordd rydych chi'n teimlo.
Mae wedi'i seilio ar y syniad bod y ffordd rydych chi'n meddwl am sefyllfa yn effeithio ar y ffordd
rydych chi'n teimlo ac yn gweithredu. Yn eu tro, mae eich gweithredoedd yn dylanwadu ar y ffordd rydych
chi'n meddwl ac yn teimlo. Felly, mae angen newid meddwl (gwybyddiaeth) a gweithredu (ymddygiad) ar yr un
pryd.
Mae CBT yn therapi gweithgar a bydd disgwyl i chi weithio ar eich problemau rhwng sesiynau, gan roi cynnig ar
ffyrdd gwahanol o feddwl a gweithredu, fel y cytunoch arnynt gyda'ch therapydd. Y nod yw i chi
ddatblygu'r sgiliau i fod yn therapydd arnoch chi'ch hunan.
Fel arfer, mae CBT yn driniaeth tymor byr. Er enghraifft, gallai cwrs gynnwys rhwng 6 a 24 sesiwn awr.
Mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal
(NICE) yn argymell y defnydd o CBT ar gyfer:
Mae CBT ar gael yn helaeth drwy'r GIG i drin iselder. Os byddwch o'r farn y gallai CBT fod o gymorth,
dylech drafod hynny i ddechrau gyda'ch meddyg teulu.
Mae therapyddion preifat ar gael hefyd. Cyn dechrau CBT gyda therapydd preifat, dylech gadarnhau bod Cymdeithas Seicotherapïau Ymddygiadol a Gwybyddol Prydain
(BABCP) wedi achredu'r therapydd.
Mae pecynnau CBT cyfrifiadurol ar gael hefyd. Caiff y rhain eu cyflwyno trwy gyfres o sesiynau wythnosol a dylent
gael eu cefnogi gan weithiwr gofal iechyd proffesiynol. Mae NICE yn argymell y rhain i rai pobl ag iselder.
Darllenwch fwy am CBT.
Therapi dyneiddiol
Mae therapi dyneiddiol yn cynnwys eich corff, meddwl, emosiynau, ymddygiad ac ysbrydolrwydd. Mae'n eich annog
i feddwl am eich meddyliau a'ch teimladau, a chymryd cyfrifoldeb am eich gweithredoedd.
Mae ymagwedd ddyneiddiol yn cynnnig dull penodol o gwnsela ac mae'n canolbwyntio'n bennaf ar botensial
personol unigryw unigolyn i archwilio creadigrwydd, twf, cariad a dealltwriaeth seicolegol.
Therapi grwp
Nod therapi grwp yw eich helpu i ddod o hyd i atebion i'ch problemau trwy eu trafod nhw mewn grwp. Caiff
sesiynau eu harwain gan hwylusydd, sy'n cyfeirio llif y sgwrs.
Yn ogystal â therapi grwp, mae grwpiau neu gyrsiau seico-addysgol yn ddefnyddiol iawn i lawer o bobl.
Mae'r rhain yn cynnig gwybodaeth a sgiliau heb orfod trafod problemau personol yn fanwl.
Mae NICE yn argymell therapi grwp i bobl ag anhwylder gorfodaeth obsesiynol (OCD), ac i blant a phobl ifanc ag
iselder ysgafn.
Mae llawer o bobl yn bryderus i ddechrau am fynychu grwp, ond sylwant eu bod yn elwa o gyfarfod â phobl
sy'n rhannu'r un profiadau a chydweithio i'w goresgyn.
Therapi perthynas
Mewn therapi perthynas, bydd pobl sy'n cael trafferthion mewn perthynas yn gweithio gyda therapydd i ddatrys
eu problemau. Gall gael ei ddefnyddio i helpu cyplau, aelodau teulu neu gydweithwyr.
Mae NICE yn argymell therapi perthynas i bobl sydd wedi rhoi cynnig ar therapi unigol heb lwyddiant.
Gall therapi teuluol gael ei ddefnyddio ar gyfer plant ag iselder neu pan fydd cyflwr iechyd meddwl, fel
anorecsia neu sgitsoffrenia, ar aelod o'r teulu.
Therapïau seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar
Mae therapïau seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar yn eich helpu i ganolbwyntio ar eich meddyliau a'ch
teimladau heb iddynt eich llethu chi.
Gallant gael eu defnyddio i helpu trin iselder, straen, gorbryder a dibyniaeth. Gall technegau fel ioga,
myfyrdod ac ymarferion anadlu gael eu cynnwys hefyd.
Mae NICE yn argymell therapïau seiliedig ar ymwybyddiaeth ofalgar i helpu pobl osgoi pyliau mynych o
iselder.
Datsensiteiddio ac ailbrosesu trwy symudiadau'r llygaid (EMDR)
Mae datsensiteiddio ac ailbrosesu trwy symudiadau'r llygaid (EMDR) yn driniaeth sy'n defnyddio
symudiadau'r llygaid i ysgogi'r ymennydd. Dangoswyd ei fod yn gwneud i atgofion trallodus deimlo'n
llai dwys.
Gall EMDR helpu rhywun i ddelio ag atgofio trawmatig, fel y rhai sy'n digwydd ar ôl damwain, neu ar
ôl cam-drin rhywiol, corfforol neu emosiynol.
Yn benodol, mae NICE yn argymell EMDR ar gyfer trin anhwylder straen wedi trawma (PTSD).
Cwnsela dros y ffôn
Mae'r Samariaid yn cynnig gwasanaeth gwrando cyfrinachol i bobl sydd
eisiau siarad am yr hyn sy'n peri gofid iddyn nhw. Mae popeth yn gyfrinachol ac nid oes unrhyw un yn barnu.
Mae'r Llinell Wrando a Chymorth Cymunedol - CALL - yn wasanaeth
sy'n rhoi cymorth iechyd meddwl ledled Cymru, gan gynnig cymorth emosiynol dros y ffôn. Rhif
ffôn y llinell yw 0800 132737.