Cyflwyniad

Mae dolur rhydd a chwydu'n gyffredin mewn oedolion, plant a babanod. Gallwch eu cael nhw gyda'i gilydd neu'n unigol.

Fel arfer, maen nhw'n cael eu hachosi gan fyg stumog a dylen nhw wella ymhen ychydig ddiwrnodau.

Sut i drin dolur rhydd a chwydu eich hun

Fel arfer, gallwch drin eich hun neu'ch plentyn gartref.

Y peth pwysicaf yw yfed digon o hylifau i osgoi dadhydradu.

Gwnewch y canlynol:

• arhoswch gartref a gorffwys
• yfwch lawer o hylifau, fel dwr a diod ffrwythau - cymerwch lymeidiau bach os ydych yn teimlo'n gyfoglyd
• parhewch i fwydo'ch baban ar y fron neu drwy botel - os yw'n chwydu, ceisiwch roi ychydig bach iddo yn amlach nag arfer
• os yw'ch baban yn cymryd fformiwla neu fwydydd solet, rhowch lymeidiau bach o ddwr iddo rhwng bwyd
• bwytewch pan fyddwch yn gallu - does dim angen i chi gymryd neu osgoi unrhyw fwydydd penodol
• cymerwch barasetamol neu ibuprofen os ydych chi'n teimlo'n anghysurus - darllenwch y daflen cyn eu rhoi nhw i'ch plentyn

Peidiwch â gwneud y canlynol:

• yfed sudd ffrwythau neu ddiodydd pefriog - gallan nhw wneud dolur rhydd yn waeth
• gwanhau fformiwla babanod - paratowch y fformiwla ar ei chryfder arferol
• rhoi meddyginiaeth atal dolur rhydd i blant ifanc
• rhoi asbrin i blant iau nag 16 oed

Pa mor hir mae dolur rhydd a chwydu'n para

Mewn oedolion a phlant:

• mae dolur rhydd fel arfer yn para 5 i 7 diwrnod
• mae chwydu fel arfer yn para 1 i 2 ddiwrnod

Gall dolur rhydd a chwydu ledaenu'n rhwydd

Os oes gennych fyg stumog, gallech fod yn heintus i bobl eraill.

Rydych chi'n fwyaf heintus o'r adeg pan fydd y symptomau'n dechrau tan 2 ddiwrnod ar ôl iddyn nhw fynd heibio. Arhoswch i ffwrdd o'r ysgol neu'r gwaith hyd nes y bydd y symptomau wedi peidio am 2 ddiwrnod.

I osgoi lledaenu haint:

Gwnewch y canlynol:

• golchwch eich dwylo â sebon a dwr yn aml
• golchwch ddillad a dillad gwely brwnt ar wahân ar dymheredd poeth
• glanhewch seddau ty bach, dolenni fflysio, tapiau, arwynebau a dolenni drysau bob dydd

Peidiwch â gwneud y canlynol:

• paratoi bwyd i bobl eraill, os yw'n bosibl
• rhannu tywelion, clytiau ymolchi, cyllyll a ffyrc neu offer
• defnyddio pwll nofio tan 2 wythnos ar ôl i'r symptomau orffen

Gall fferyllydd helpu:

• os yw'ch baban yn iau na 12 mis oed a'i fod yn dioddef dolur rhydd neu'n chwydu
• os oes gennych chi neu'ch plentyn (dros 12 mis oed) arwyddion dadhydradu - fel wrin tywyll, drewllyd neu basio llai o ddwr nag arfer
• os yw'ch plentyn wedi cael mwy na 5 pwl o ddolur rhydd neu wedi chwydu mwy na 3 gwaith mewn 24 awr

Fe allai argymell:

• pecynnau bach ailhydradu i'w cymysgu â dwr a'u hyfed
• meddyginiaeth i atal dolur rhydd am ychydig oriau (fel loperamide) - nid yw hyn yn addas i blant ifanc

Dewch o hyd i fferyllfa

Ewch at Feddyg Teulu:

• os ydych chi'n parhau i chwydu ac yn methu cadw hylif i lawr
• os ydych chi'n parhau i fod yn ddadhydredig ar ôl defnyddio pecynnau bach ailhydradu
• os oes gennych chi ddolur rhydd gwaedlyd neu os ydych chi'n gwaedu o'ch pen ôl
• os yw'ch chwyd yn wyrdd neu'n felyn
• os ydych chi wedi bod yn cael dolur rhydd am fwy na 7 diwrnod neu wedi bod yn chwydu am fwy na 2 ddiwrnod

Ewch â'ch plentyn at y Meddyg Teulu:

• os yw'n iau na 12 mis oed ac yn dangos arwyddion dadhydradu - fel llai o glytiau/cewynnau gwlyb
• os yw'n iau na 3 mis oed a bod ganddo dymheredd o 38C neu uwch
• os yw'n 3 i 6 mis oed a bod ganddo dymheredd o 39C neu uwch
• os yw'n parhau i chwydu ac nid yw'n gallu cadw hylif i lawr
• os yw wedi bod yn cael dolur rhydd am fwy na 7 diwrnod neu wedi bod yn chwydu am fwy na 2 ddiwrnod

Gwiriwch â'r Meddyg Teulu cyn mynd i mewn. Fe allai awgrymu ymgynghoriad dros y ffôn.

Ffoniwch  111.  Mae'r gwasanaeth ar gael 24 awr y dydd, bob dydd. Er diogelwch cleifion, cofnodir pob galwad. Mae 111 yn rhad ac am ddim i'w ffonio.

Ewch â'ch plentyn at y Meddyg Teulu ar frys:

• os yw'n parhau i ddangos arwyddion dadhydradu ar ôl defnyddio pecynnau bach ailhydradu
• os yw ei chwyd yn wyrdd neu'n felyn
• os oes gwaed yn ei garthion neu os yw'n gwaedu o'i ben ôl

Ewch i'r Adran Damweiniau ac Achosion Brys (A&E) os na allwch gael gafael ar eich Meddyg Teulu. Dewch o hyd i Adran Damweiniau ac Achosion Brys (A&E).

Ffoniwch 999 neu ewch i'r Adran Damweiniau ac Achosion Brys (A&E) os ydych chi neu'ch plentyn:

• yn chwydu gwaed neu os yw'ch chwyd yn edrych fel coffi mâl
• yn dioddef gwddf stiff a phoen pan fyddwch yn edrych ar oleuadau llachar
• yn cael cur pen/pen tost neu boen stumog sydyn, difrifol
• wedi llyncu rhywbeth gwenwynig, o bosibl

Achosion dolur rhydd a chwydu

Mae'n debygol na fyddwch yn gwybod yn union beth sydd wedi achosi dolur rhydd a chwydu, ond mae'r prif achosion yn cael eu trin yn yr un ffordd.

Maen nhw fel arfer o ganlyniad i:

• fyg stumog (gastroenteritis)
• norofirws - sydd hefyd yn cael ei adnabod fel y "byg chwydu"
• gwenwyn bwyd

Achosion eraill dolur rhydd

• meddyginiaethau - darllenwch y daflen i weld a yw dolur rhydd yn sgil-effaith
• anoddefgarwch bwyd neu alergedd bwyd
• syndrom coluddyn llidus (IBS)
• clefyd llid y coluddyn
• clefyd seliag
• clefyd cildroadol (diverticular)

Achosion eraill chwydu

• beichiogrwydd
• meigryn
• labyrinthitis
• meddyginiaethau - darllenwch y daflen i weld a yw chwydu'n sgil-effaith
• adlif - pan fydd baban yn dod â bwyd yn ei ôl ("poeri allan")
• heintiau eraill - fel haint y llwybr wrinol (UTI)