Cyflwyniad

Nid yw'r rhan fwyaf o frathiadau a phigiadau pryfed yn ddifrifol a byddant yn gwella ymhen ychydig oriau neu ddiwrnodau.

Ond weithiau, gallant fynd yn heintus, achosi adwaith alergaidd difrifol (anaffylacsis) neu ledaenu afiechydon difrifol fel clefyd Lyme a malaria.

Mae chwilod sy'n cnoi neu'n brathu yn cynnwys gwenyn meirch, cacwn, gwenyn, pryfed/clêr llwyd, trogod, mosgitos, chwain, pýcs, corynnod/pryfed cop a gwybed.

Symptomau brathiad neu bigiad pryfed

Fel arfer bydd brathiadau a phigiadau pryfed yn achosi i lwmp coch, chwyddedig ddatblygu ar y croen. Gall hwn fod yn boenus, ac mewn rhai achosion gall fod yn goslyd iawn.

Bydd y symptomau yn gwella ymhen ychydig oriau neu ddiwrnodau fel arfer, er y gallant bara ychydig yn hirach weithiau.

Mae rhai pobl yn cael adwaith alergaidd ysgafn a bydd rhan fwy o'r croen o amgylch y brathiad neu'r pigiad yn chwyddo, yn mynd yn goch ac yn boenus. Dylai hyn wella o fewn wythnos.

O bryd i'w gilydd, gall adwaith alergaidd difrifol ddigwydd, gan achosi symptomau fel anawsterau anadlu, y bendro ac wyneb neu geg chwyddedig. Mae angen triniaeth feddygol frys ar hyn.

Beth i'w wneud os ydych chi wedi cael eich brathu neu'ch pigo

I drin brathiad neu bigiad pryfed:

• tynnwch y pigiad neu'r drogen os yw'n dal yn y croen
• golchwch y man yr effeithiwyd arno gyda sebon a dwr
• rhowch glwtyn oer (clwtyn ymolchi neu liain a wlychwyd mewn dwr oer) neu becyn rhew ar unrhyw chwydd am o leiaf 10 munud
• codwch y man yr effeithiwyd arno os oes modd, gan y gall hyn helpu lleihau'r chwyddo
• osgowch grafu man y pigiad/brathiad, er mwyn lleihau risg heintio
• osgowch feddyginiaethau cartref traddodiadol, fel finegr a soda pobi, gan eu bod yn annhebygol o helpu

Weithiau gall y boen, y chwyddo a'r cosi bara am rai diwrnodau. Holwch eich fferyllydd ynglyn â meddyginiaethau sy'n gallu helpu, fel poenladdwyr, elïau ar gyfer cosi a gwrth-histaminau

Pryd i geisio cymorth meddygol

Cysylltwch â'ch meddyg teulu neu 111 i gael cyngor:

• os ydych chi'n pryderu ynghylch brathiad neu bigiad
• os nad yw eich symptomau yn dechrau gwella ymhen ychydig ddyddiau neu os ydynt yn gwaethygu
• os ydych chi wedi cael eich brathu neu eich pigo yn eich ceg neu'ch gwddf, neu gerllaw eich llygaid
• os oes rhan fawr (rhan o'r croen sydd tua 10cm neu fwy) o amgylch y brathiad yn cochi ac yn chwyddo
• os oes gennych symptomau o haint clwyf, fel crawn neu boen, chwyddo neu gochni sy'n gwaethygu
• os oes gennych symptomau o haint ehangach, fel tymheredd uchel, chwarennau wedi chwyddo a symptomau eraill tebyg i'r ffliw

Os ydych chi wedi cael eich pigo, gallwch ddefnyddio ein Gwiriwr Symptomau Pigiadau ar-lein i gael gwybod beth i'w wneud.

Pa bryd i gael help meddygol ar frys

Deialwch 999 a gofynnwch am ambiwlans ar unwaith os byddwch chi neu rywun arall yn cael symptomau o adwaith difrifol, fel:

• gwichian ar y frest neu anhawster anadlu
• chwyddo yn yr wyneb, y geg neu'r gwddf
• teimlo'n gyfoglyd neu chwydu
• curiad calon cyflym
• pendro neu deimlo fel llewygu
• anhawster llyncu
• mynd yn anymwybodol

Mae angen triniaeth frys yn yr ysbyty yn yr achosion hyn.

Atal brathiadau a phigiadau pryfed

Mae nifer o gamau syml y gallwch eu cymryd, fel rhagofal, i leihau eich risg o gael eich brathu neu bigo gan bryfed.

Er enghraifft, dylech:

• geisio peidio â chynhyrfu os dewch ar draws gwenyn meirch, cacwn neu wenyn, a symudwch yn ôl yn araf - peidiwch â chwifio'ch breichiau o gwmpas na cheisio eu taro
• gorchuddio croen sydd yn y golwg drwy wisgo llewys hir a throwsus hir
• gwisgo esgidiau pan fyddwch yn yr awyr agored
• defnyddio cynnyrch ymlid pryfed ar groen sydd yn y golwg - cynnyrch ymlid sy'n cynnwys 50% DEET (diethyltoluamide) sy'n fwyaf effeithiol
• osgoi defnyddio cynnyrch sy'n cynnwys persawrau cryf, fel sebonau, siampwau a diaroglyddion (deodorants) - gall y rhain ddenu pryfed
• gymryd gofal o gwmpas planhigion sy'n blodeuo, sbwriel, compost, merddwr (stagnant water), ac mewn mannau awyr agored lle gweinir bwyd

Gall fod angen i chi gymryd camau diogelu ychwanegol os ydych chi'n teithio i ran o'r byd lle ceir risg o glefydau difrifol. Er enghraifft, efallai y cewch eich cynghori i gymryd tabledi gwrthfalariaidd i helpu atal malaria.