Cyflwyniad
Mae Streptococws Grwp A (GAS) – a elwir hefyd yn Streptococcus pyogenes – yn facteria a geir yn
gyffredin ar y croen neu yn y gwddf, lle gallant fyw heb achosi problemau. O dan rai amgylchiadau, fodd bynnag,
gall y bacteria hyn achosi afiechyd.
Gall bacteria GAS achosi amrywiaeth eang o heintiau croen, meinwe meddal a heintiau llwybr anadlol yn amrywio o
ran difrifoldeb o ysgafn i rai sy'n bygwth bywyd. Mae'r rhain yn cynnwys:
Y cyflwyniadau mwyaf cyffredin o haint GAS yw dolur gwddf ysgafn ('gwddf strep') a heintiau croen/meinwe
meddal fel impetigo a llid yr isgroen.
Os oes gennych ddolur gwddf neu donsilitis mae rhai fferyllfeydd yn cynnig gwasanaeth Profi a Thrin ar gyfer rhai mathau o
gyflyrau. Gallwch chwilio am fferyllfa sy'n
cymryd rhan yma.
Mewn achosion prin, gall cleifion fynd ymlaen i ddatblygu cymhlethdodau ôl-streptococol, megis:
• twymyn
rhewmatig
• glomerulonephritis
(clefydau'r galon a'r arennau a achosir gan adwaith imiwn i'r bacteria).
Fodd bynnag, gall GAS achosi heintiau ymledol mwy difrifol (a elwir yn heintiau Invasive GAS/iGAS) fel bacteremia
(haint yn y llif gwaed), fasciitis
necrotising (haint difrifol sy'n cynnwys marwolaeth rhannau o feinwe meddal o dan y croen) a syndrom
sioc wenwynig streptococol (symptomau sy'n datblygu'n gyflym gyda phwysedd gwaed isel a methiant
aml-organ).
Mae heintiau i GAS yn fwyaf cyffredin ymhlith yr henoed, pobl ifanc iawn neu bobl â ffactor risg sylfaenol
fel chwistrellu cyffuriau, alcoholiaeth, gwrthimiwnedd neu ganser.
Mae GAS yn cael ei ledaenu trwy gyswllt agos rhwng unigolion, trwy ddefnynnau anadlol a chyswllt uniongyrchol
â'r croen.
Gellir ei drosglwyddo'n amgylcheddol hefyd, trwy ddod i gysylltiad â gwrthrychau heintus, fel tywelion
neu ddillad gwely neu lyncu bwyd sy'n cael ei heintio gan gludwr.
Pethau y gallwch chi eu gwneud eich hun
Y peth gorau y gall rhieni ei wneud yw darparu’r gofal y byddent fel arfer yn ei ddarparu i blentyn â
symptomau tebyg i annwyd a ffliw, ac ymgyfarwyddo â symptomau’r dwymyn goch ac iGAS fel rhagofal.
Gallwch
ddod o hyd i wybodaeth am sut i ofalu am blentyn sâl yma.
Symptomau'r dwymyn goch
Mae symptomau'r dwymyn goch yn cynnwys dolur gwddf, cur pen, twymyn, cyfog a chwydu. Dilynir hyn gan frech
goch fân, sydd fel arfer yn ymddangos gyntaf ar y frest a'r stumog, gan ledaenu'n gyflym i rannau
eraill o'r corff. Efallai na fydd gan blant hyn y frech.
Ar groen sydd â phigmentau mwy tywyll, gall fod yn anoddach gweld y frech ysgarlad, ond dylai deimlo fel
'papur tywod'. Gall yr wyneb fod yn goch ond yn welw o gwmpas y geg.
Dysgwch fwy am y
dwymyn goch
Symptomau iGAS
- Twymyn (tymheredd uchel uwchlaw 38°C)
- Poenau cyhyrau difrifol
- Tynerwch cyhyrau lleoledig
- Cochni ar safle clwyf
Fel rhiant, os teimlwch fod eich plentyn yn ymddangos yn ddifrifol wael, dylech ymddiried yn eich barn eich hun.
Cysylltwch â eich Meddyg Teulu neu GIG 111 Cymru:
• mae eich plentyn yn gwaethygu
• bod eich plentyn yn bwydo neu'n bwyta llawer llai nag arfer
• bod eich plentyn wedi cael cewyn sych am 12 awr neu fwy neu'n dangos arwyddion eraill o ddadhydradu
• mae eich babi o dan 3 mis a thymheredd o 38°C, neu'n hyn na 3 mis a thymheredd o 39°C neu uwch
• bod eich babi'n teimlo'n boethach nag arfer pan fyddwch chi'n cyffwrdd â'i gefn neu
frest, neu'n teimlo'n chwyslyd
• bod eich plentyn yn flinedig iawn neu'n bigog
Ffoniwch 999 neu ewch i'r adran damweiniau ac achosion brys os:
• mae eich plentyn yn cael anhawster anadlu – efallai y byddwch yn sylwi ar synau
‘grunting’ neu eu bol yn sugno o dan ei asennau
• mae seibiannau pan fydd eich plentyn yn anadlu
• mae croen, tafod neu wefusau eich plentyn yn las
• bod eich plentyn yn llipa ac ni fydd yn deffro nac yn aros yn effro
Mae hylendid dwylo ac anadlol da yn bwysig i atal lledaeniad llawer o fygiau. Trwy ddysgu’ch plentyn sut i
olchi ei ddwylo’n iawn gyda sebon am 20 eiliad, defnyddio hances bapur i ddal peswch a thisian, a chadw
draw oddi wrth eraill pan fydd yn teimlo’n sâl, bydd yn gallu lleihau’r risg o godi neu
ledaenu heintiau.