Cyflwyniad

Mae diabetes yn gyflwr gydol oes sy'n achosi i lefel siwgr gwaed unigolyn fynd yn rhy uchel.

Mae dau brif fath o diabetes:

• diabetes math 1 – lle mae system imiwnedd y corff yn ymosod ar a dinistrio'r celloedd sy'n cynhyrchu inswlin
• diabetes math 2 – lle nad yw'r corff yn cynhyrchu digon o inswlin, neu nid yw celloedd y corff yn adweithio i inswlin

Mae diabetes math 2 yn llawer mwy cyffredin na math 1. Yn y DU, mae gan tua 90% o'r holl oedolion sydd â diabetes fath 2.

Yn ystod beichiogrwydd, mae gan rai menywod lefelau mor uchel o glwcos yn y gwaed fel nad yw eu corff yn gallu cynhyrchu digon o inswlin i amsugno'r cyfan. Gelwir hyn yn diabetes yn ystod beichiogrwydd.

Fi a Fy Iechyd

Os oes gennych gyflwr iechyd corfforol neu iechyd meddwl hirdymor, nod y cynllun hwn yw eich helpu chi a'ch gofalwr i ddarparu gwybodaeth glir i staff iechyd a gofal a all fod angen ymweld â'ch cartref mewn argyfwng. Gweler mwy o wybodaeth yma.

Cyn-diabetes

Mae gan lawer mwy o bobl lefelau siwgr yn y gwaed uwch na’r ystod arferol, ond heb fod yn ddigon uchel i gael diagnosis o ddiabetes.

Weithiau, gelwir hyn yn gyn-diabetes. Os yw lefel y siwgr yn eich gwaed yn uwch na'r ystod arferol, mae eich risg o ddatblygu diabetes llawn yn cynyddu.

Mae'n bwysig iawn bod diagnosis o ddiabetes yn cael ei roi mor gynnar â phosibl oherwydd bydd yn gwaethygu'n raddol os na chaiff ei drin.

Pryd y dylech fynd i weld meddyg

Ewch i weld eich meddyg teulu cyn gynted â phosibl os byddwch chi'n cael prif symptomau diabetes, sy'n cynnwys:

• teimlo'n sychedig iawn
• troethi'n amlach na'r arfer, yn enwedig yn y nos
• teimlo'n flinedig iawn
• colli pwysau a cholli swmp cyhyrau
• cosi o gwmpas y pidyn neu'r wain, neu benodau aml o’r llindag
• toriadau neu glwyfau sy'n gwella'n araf
• golwg niwliog

Gall diabetes math 1 ddatblygu'n gyflym dros wythnosau neu hyd yn oed ddyddiau.

Mae gan lawer o bobl ddiabetes math 2 am flynyddoedd heb sylweddoli oherwydd bod y symptomau cynnar yn tueddu i fod yn rhai cyffredinol.

Achosion diabetes

Mae faint o siwgr sydd yn y gwaed yn cael ei reoli gan hormon o'r enw inswlin, sy'n cael ei gynhyrchu gan y pancreas (chwarren y tu ôl i'r stumog).

Pan fydd bwyd yn cael ei dreulio ac yn mynd i mewn i'ch llif gwaed, mae inswlin yn symud glwcos allan o'r gwaed ac i mewn i gelloedd, lle caiff ei dorri i lawr i gynhyrchu ynni.

Fodd bynnag, os oes gennych ddiabetes, nid yw eich corff yn gallu torri glwcos yn egni. Mae hyn oherwydd naill ai nid oes digon o inswlin i symud y glwcos neu nid yw'r inswlin a gynhyrchir yn gweithio'n iawn.

Nid oes unrhyw newidiadau i'ch ffordd o fyw y gallwch eu gwneud i ostwng eich risg o ddiabetes math 1.

Gallwch leihau'r risg o ddatblygu diabetes math 2 drwy fwyta'n iach, ymarfer corff rheolaidd a chynnal pwysau corff iach.

Byw gyda diabetes

Os cewch chi ddiagnosis o ddiabetes, bydd angen i chi fwyta’n iach, ymarfer corff yn rheolaidd a chynnal profion gwaed rheolaidd i sicrhau bod lefelau glwcos eich gwaed yn aros yn gytbwys.

Gallwch ddefnyddio'r cyfrifiannell pwysau iach BMI i wirio a yw eich pwysau’n iach.

Mae pobl sy'n cael diagnosis o ddiabetes math 1angen pigiadau inswlin rheolaidd am weddill eu hoes, hefyd.

Gan fod diabetes math 2 yn gyflwr graddol, efallai y bydd angen meddygaeth yn y pen draw, fel arfer ar ffurf tabledi.

Darllenwch am:

• Trin diabetes math 1
• Trin diabetes math 2

Teithio

Cyn i chi deithio

• gwnewch yn siŵr bod eich yswiriant teithio yn cynnwys problemau iechyd sy'n gysylltiedig â'ch diabetes
• darganfyddwch ble gallwch chi gael inswlin yn y lle rydych chi'n teithio iddo
• siaradwch â'ch tîm gofal i gael cyngor ynghylch addasu i barthau amser gwahanol
• os ydych chi’n hedfan i’r lleoliad, mynnwch lythyr gan eich meddyg teulu i ddweud bod gennych ddiabetes ac angen mynd â'ch triniaeth gyda chi ar yr awyren
• os ydych chi'n defnyddio pwmp neu CGM, gwiriwch gyda'ch cwmni hedfan cyn i chi deithio ynghylch mynd ag ef ar yr awyren - mae angen gwaith papur ar rai cwmnïau hedfan ar gyfer offer meddygol

Pacio ar gyfer eich taith

• paciwch 3 gwaith gymaint o inswlin, stribedi profi, ffleimiau, nodwyddau a thabledi glwcos ag y byddech yn disgwyl eu hangen
• os ydych chi'n defnyddio pwmp, paciwch chwistrellau inswlin rhag ofn y bydd yn rhoi'r gorau i weithio
• rhowch inswlin yn eich bag llaw – bydd howld yr awyren yn rhy oer a gallai niweidio'r inswlin
• ewch â bag oer gyda chi i atal eich inswlin rhag mynd yn rhy boeth
• ewch â digon o fyrbrydau gyda chi rhag ofn y bydd unrhyw oedi
• peidiwch â rhoi eich pwmp trwy'r sganiwr bagiau llaw – rhowch wybod i swyddogion diogelwch y maes awyr fel y gallant ei wirio rhyw ffordd arall

Pan fyddwch chi i ffwrdd

• byddwch yn barod i brofi mwy pan fyddwch chi i ffwrdd – gall tywydd poeth ac oer effeithio ar lefelau glwcos eich gwaed a chynyddu eich risg o hypo neu hyper

• efallai y bydd rhaid i chi newid eich dos inswlin gan ddibynnu ar y tymheredd a gwahanol weithgareddau rydych chi'n eu gwneud - siaradwch â'ch tîm diabetes

Mae gan Diabetes UK fwy o wybodaeth am beth i’w wneud pan fyddwch chi’n teithio.

Diabetic retinopathy

Diabetes a'ch llygaid

Dylid gwahodd unrhyw un sydd â diabetes sy’n 12 oed neu hŷn i wirio eu llygaid am newidiadau oherwydd diabetes unwaith y flwyddyn.

Os oes gennych ddiabetes, mae eich llygaid mewn perygl o retinopathi diabetig, sef cyflwr a all arwain at golli golwg os nad yw'n cael ei drin.

Mae sgrinio, sy'n cynnwys rhoi diferion yn eich llygaid i weld cefn eich llygad yn well, a thynnu lluniau, yn ffordd o ganfod y cyflwr yn gynnar fel y gellir ei drin yn fwy effeithiol

Darllenwch fwy am sgrinio llygaid diabetig.

Mae'r sgrinio diabetig yn gwirio am newidiadau oherwydd diabetes yn unig. Mae cael diabetes yn golygu y gallech fod yn fwy tebygol o gael cyflyrau eraill y llygaid fel glawcoma neu cataractau, felly mae'n bwysig hefyd i chi gael archwiliad llygaid rheolaidd (a fydd yn rhad ac am ddim ar y GIG) gyda'ch optometrydd/optegydd lleol.

Dewch o hyd i optometrydd/optegydd yma

Diabetic ketoacidosis

Ketoacidosis diabetig (DKA) 

Mae ketoacidosis diabetig yn broblem ddifrifol a all ddigwydd mewn pobl sydd â diabetes os yw eu corff yn dechrau rhedeg allan o inswlin. 

Mae hyn yn achosi i sylweddau niweidiol o'r enw cetonau adeiladu yn y corff, sy'n gallu bod yn berygl i fywyd os nad yw'n cael ei ddarganfod a'i drin yn gyflym. 

Darllenwch fwy am ketoacidosis diabetig.