Gofalu am rywun â dementia
Gall gofalu am rywun â dementia for yn heriol ac yn straen. Ond gyda'r gefnogaeth gywir, gall fod yn werth chweil ac yn aml yn foddhaol.
Cefnogaeth i chi fel gofalwr
Efallai na fyddwch chi'n meddwl amdanoch chi'ch hun fel gofalwr, yn enwedig os yw'r person â dementia yn bartner, yn rhiant neu'n ffrind agos.
Ond bydd angen cymorth arnoch chi a'r person â dementia i ymdopi â'r symptomau a newidiadau mewn ymddygiad.
Mae'n syniad da:
- gwneud yn siwr eich bod wedi'ch cofrestru fel gofalwr gyda'ch meddyg teulu
- gwneud cais am asesiad gofalwr
- gwiriwch a ydych chi'n gymwys i gael budd-daliadau
Dysgwch am grwpiau cymorth lleol
Cael asesiad gofalwr
Os ydych chi'n gofalu am rywun, gallwch gael asesiad i weld beth allai helpu i wneud eich bywyd yn haws. Gelwir hyn yn asesiad gofalwr.
Gallai asesiad gofalwr argymell pethau fel:
- rhywun i gymryd gofal drosodd fel y gallwch gymryd seibiant
- hyfforddiant ar sut i godi'n ddiogel
- help gyda gwaith ty a siopa
- eich rhoi mewn cysylltiad â grwpiau cymorth lleol fel bod gennych chi bobl i siarad â nhw
Mae asesiad gofalwr am ddim a gall unrhyw un dros 18 ofyn am un.
Dysgwch fwy am asesiadau gofalwyr a sut i gael un
Helpu rhywun gyda thasgau bob dydd
Yng nghamau cynnar dementia, mae llawer o bobl yn gallu mwynhau bywyd yn yr un modd â chyn eu diagnosis.
Ond wrth i'r symptomau waethygu, gall y person deimlo'n bryderus, dan straen ac yn ofni peidio â chofio pethau, dilyn sgyrsiau neu ganolbwyntio.
Mae'n bwysig cefnogi'r person i gynnal sgiliau, galluoedd a bywyd cymdeithasol gweithgar. Gall hyn hefyd helpu sut maen nhw'n teimlo amdanynt eu hunain.
Sut y gallwch chi helpu
Gadewch i'r person helpu gyda thasgau bob dydd, fel:
- siopa
- gosod y bwrdd
- garddio
- mynd â'r ci am dro
Gall cymhorthion cof a ddefnyddir o gwmpas y cartref helpu'r person i gofio ble mae pethau.
Er enghraifft, gallech roi labeli ac arwyddion ar gypyrddau, droriau a drysau.
Dysgwch fwy am sut i wneud eich cartref yn gyfeillgar i ddementia.
Gan fod dementia yn effeithio ar y ffordd y mae person yn cyfathrebu, mae'n debyg y bydd yn rhaid i chi newid y ffordd rydych chi'n siarad â chi ac yn gwrando ar y person rydych chi'n gofalu amdano.
Darllenwch fwy am gyfathrebu â rhywun â dementia.
Help gyda bwyta ac yfed
Mae bwyta deiet iach, cytbwys yn rhan bwysig o ffordd iach o fyw i bawb.
Efallai na fydd pobl â dementia yn yfed digon oherwydd nad ydynt yn sylweddoli eu bod yn sychedig.
Mae hyn yn eu rhoi mewn perygl o:
- heintiau'r llwybr wrinol
- rhwymedd
- cur pen
Gall y rhain arwain at ddryswch cynyddol a gwneud symptomau dementia yn waeth.
Mae problemau cyffredin sy'n cysylltiedig â bwyd yn cynnwys:
- peidio â chydnabod bwydydd
- anghofio pa fwyd a diod y maent yn eu hoffi
- gwrthod neu boeri bwyd
- gofyn am gyfuniadau bwyd rhyfedd
Gall yr ymddygiadau hyn fod o ganlyniad i amrywiaeth o resymau, fel dryswch, poen y geg a achosir gan deintgig poenus neu ddannedd gosod sy'n ffitio'n wael, neu anhawster llyncu.
Sut y gallwch chi helpu
Ceisiwch gofio nad yw'n unigolyn yn lletchwith yn fwriadol. Cynnwys y person mewn baratoi'r bwyd os yw'n gallu.
Rhowch gynnig ar yr awgrymiadau hyn i wneud amseroedd bwyd yn llai o straen:
- neilltuo digon o amser ar gyfer prydau bwyd
- cynnig bwyd rydych chi'n ei nabod bod nhw'n hoffi mewn dognau llai
- byddwch yn barod am newidiadau mewn chwaeth bwyd - rhowch gynnig ar flasau cryfach neu fwydydd melys
- darparu bwydydd bysedd os yw'r person yn cael trafferth gyda chyllyll a ffyrc
- cynnig hylifau mewn gwydr clir neu gwpan lliw sy'n hawdd ei ddal
Sicrhewch fod gan y person rydych chi'n gofalu amdano archwiliadau rheolaidd gyda'r deintydd i helpu i drin unrhyw achosion o anghysur neu boen yn y geg.
Mae gan Gymdeithas Alzheimer daflen ffeithiau ddefnyddiol ar fwyta ac yfed.
Help gydag anymataliaeth a defnyddio'r toiled
Gall pobl â dementia, yn aml, gael problemau gyda mynd i'r toiled.
Gall fod yn anodd delio â anymataliad wrinol ac anymataliaeth y coluddyn. Gall hefyd fod yn peri gofid mawr i'r person rydych chi'n gofalu amdano ac i chi.
Gall problemau gael eu hachosi gan:
- heintiau'r llwybr wrinol
- rhwymedd, a all achosi pwysau ychwanegol ar y bledren
- rhai meddyginiaethau
Weithiau, gall y person â dementia anghofio eu bod angen y toiled neu lle mae'r toiled.
Sut y gallwch chi helpu
Er y gall fod yn anodd, mae'n bwysig deall problemau toiled. Ceisiwch gadw synnwyr digrifwch, os yw'n briodol, a chofiwch nad bai yr unigolyn ydyw.
Efallai y byddwch hefyd am roi cynnig ar yr awgrymiadau hyn:
- rhoi arwydd ar ddrws y toiled - mae lluniau a geiriau yn gweithio'n dda
- cadwch ddrws y toiled ar agor a chadwch olau ymlaen yn y nos, neu ystyriwch oleuadau synhwyrydd
- chwiliwch am arwyddion y gall fod angen y toiled ar y person, fel gwingo neu sefyll i fyny neu i lawr
- ceisiwch gadw'r person yn weithgar - mae taith gerdded ddyddiol yn helpu gyda symudiadau rheolaidd y coluddyn
- ceisiwch wneud mynd i'r toiled yn rhan o drefn ddyddiol reolaidd
Os ydych chi'n dal i gael problemau gyda anymataliaeth, gofynnwch i'ch meddyg teulu gyfeirio'r person at gynghorydd ymataliaeth, a all gynghori ar bethau fel dillad gwely gwrth-ddwr neu badiau anymataliaeth.
Darganfyddwch fwy o wybodaeth am broblemau toiledau gan Gymdeithas Alzheimer.
Help gyda golchi ac ymdrochi
Gall rhai pobl â dementia ddod yn bryderus am hylendid personol ac efallai y bydd angen help arnynt gyda golchi.
Gallant boeni am:
- dwr bath yn rhy ddwfn
- rhuthr swnllyd o ddwr o gawod uwchben
- ofn cwympo
- bod yn gywilyddus o gael ei ddadwisgo o flaen rhywun arall, hyd yn oed eu partner
Sut y gallwch chi helpu
Mae golchi yn weithgaredd personol, preifat, felly ceisiwch fod yn sensitif a pharchu urddas y person.
Rhowch gynnig ar yr awgrymiadau hyn:
- gofynnwch i'r person sut y byddai'n well ganddynt gael cymorth
- tawelwch meddwl y person gan esbonio ni fyddwch yn gadael iddo gael ei brifo
- defnyddiwch sedd bath neu gawod llaw
- defnyddiwch siampw, gel cawod neu sebon y mae'n well gan y person
- byddwch yn barod i aros gyda'r person os nad ydynt am i chi eu gadael ar eu pen eu hunain
Mae gan Gymdeithas Alzheimer fwy o awgrymiadau yn eu taflen ffeithiau ar ymolchi ac ymdrochi
Problemau cysgu
Gall dementia effeithio ar batrymau cwsg pobl ac achosi problemau gyda "cloc corff" person.
Gall pobl â dementia godi dro ar ôl tro yn ystod y nos a chael eu drysu pan fyddant yn gwneud hynny. Efallai y byddant yn ceisio gwisgo oherwydd nad ydynt yn ymwybodol ei fod yn nos.
Sut y gallwch chi helpu
Gall aflonyddu cwsg fod yn gam o ddementia a fydd yn setlo dros amser.
Yn y cyfamser, rhowch gynnig ar yr awgrymiadau hyn:
- rhoi cloc sy'n gyfeillgar i bobl â dementia ar ochr y gwely sy'n dangos a yw'n nos neu'n ddydd
- gwnewch yn siwr bod gan y person ddigon o olau dydd a gweithgarwch corfforol yn ystod y dydd
- torri allan caffein ac alcohol gyda'r nos
- gwnewch yn siwr bod yr ystafell wely yn gyfforddus a bod gennych olau nos neu bleindiau blacowt
- cyfyngu ar gysgu yn ystod y dydd os yn bosibl
Os bydd problemau cwsg yn parhau, siaradwch â'ch meddyg teulu neu nyrs gymunedol am gyngor.
Darganfyddwch fwy am broblemau cysgu gan Gymdeithas Alzheimer.
Gofalu amdanoch chi'ch hun
Mae gofalu am bartner, perthynas neu ffrind agos â dementia yn anodd a gall fod yn straen.
Mae'n bwysig cofio bod eich anghenion fel gofalwr yr un mor bwysig â'r person rydych chi'n gofalu amdano.
Gofynnwch am help
Gall teulu a ffrindiau helpu mewn amrywiaeth o ffyrdd, o roi seibiant i chi, hyd yn oed os yw am awr yn unig, i fynd â'r person â dementia i weithgaredd neu gaffi cof.
Mae elusennau a sefydliadau gwirfoddol yn darparu cymorth a chyngor gwerthfawr ar eu gwefannau a thrwy eu llinellau cymorth:
Siaradwch â gofalwyr eraill
Gall rhannu profiadau gyda gofalwyr eraill fod yn gymorth mawr gan eu bod yn deall yr hyn rydych chi'n mynd trwyddo. Gallwch hefyd rannu awgrymiadau a chyngor.
Os yw'n anodd i chi allu mynychu grwpiau gofalwyr rheolaidd, ymunwch ag un o'r fforymau ar-lein:
Os ydych yn cael trafferth ymdopi
Mae gofalwyr yn aml yn ei weld yn anodd siarad am y straen sy'n gysylltiedig â gofalu. Os ydych chi'n teimlo nad ydych chi'n ymdopi, peidiwch â theimlo'n euog. Mae cymorth a chefnogaeth ar gael.
Efallai y byddwch yn elwa o gwnsela neu therapi siarad arall, a allai fod ar gael ar-lein.
Siaradwch â'ch meddyg teulu os yw'n well gennych, gallwch gyfeirio'ch hun yn uniongyrchol at wasanaeth therapiau seicolegol.
Cymerwch seibiant o ofalu
Gall cymryd seibiannau rheolaidd eich helpu i ofalu amdanoch chi'ch hun a rhoi gwell cefnogaeth i chi wrth ofalu am rywun â dementia.
Efallai y bydd teulu a ffrindiau yn gallu darparu egwyliau byr i chi gael amser "yn union i chi".
Mae opsiynau eraill yn cynnwys:
- canolfannau dydd - dylai'r gwasanaethau cymdeithasol neu'ch canolfan gofalwyr leol roi manylion y rhain sydd yn eich ardal chi
- gofal seibiant - gellir darparu hwn yn eich cartref neu seibiant byr mewn cartref gofal
Dysgwch fwy am ofal seibiant yng Nghymru
Ymchwil dementia
Mae dwsinau o brosiectau ymchwil dementia yn digwydd o amgylch y byd, ac mae llawer o'r rhain wedi'u lleoli yn y DU.
Nod llawer o'r ymchwil yw deall achosion dementia a datblygu triniaethau newydd.
Ond mae cydnabyddiaeth gynyddol o rôl gofalwyr wrth helpu rhywun i aros yn annibynnol gyda dementia a beth yw ei hanghenion.
Gallwch gofrestru i gymryd rhan mewn treialon ar wefan Ymchwil Ymuno â Dementia y GIG.